Aleja 1 Maja w Łodzi

---

Historia

Historia

Na początku Aleja 1 Maja miała postać zwykłej drogi polnej, która znajdowała się pomiędzy gruntami rolnymi w Łodzi. Jej planowanie rozpoczęto głównie w latach 60. i 70. XIX wieku, kiedy to powstawała nowa część miasta, znana jako dzielnica Wiązowa. Wtedy to aleja zaczynała się od współczesnej ulicy Długiej (aktualnie ul. Gdańska) i kierowała się ku południowo-zachodnim granicom miasta, przechodząc w pobliżu dzisiejszej al. Włókniarzy. Dopiero w czerwcu 1891 roku została przedłużona do uprzednio wytyczonego fragmentu ulicy Wólczańskiej, co oznaczało, że od tej pory nowy odcinek alei ma długość około 1,8 km i tam właśnie biegnie jej początek.

Niektórzy historycy twierdzą, że około 1893 roku aleja zyskała nazwę Pasaż (Aleja) Szulca, jako odniesienie do Pawła i Ottona Szulców – właścicieli nieruchomości wzdłuż tego odcinka. Na mapach stworzonych przez Władysława Starzyńskiego w latach 1894-1896 już była wskazywana jako Pasaż Szulca (Пассажъ Шульца).

W lipcu 1891 roku teren działek pod numerami 2–6 przeszedł w ręce braci Gehligów, właścicieli browaru parowego „Bracia Gehlig”, znajdującego się przy ul. Ogrodowej 7/13. Z kolei w 1895 roku, pasaż zyskał elektryczne oświetlenie uliczne, co stanowiło ważny krok w kierunku modernizacji tej części miasta oraz do rozpoczęcia sprzedaży działek przeznaczonych na budowę kamienic i fabryk.

Prawdopodobnie w 1905 roku ulica została wybrukowana, co kosztowało władze miejskie 14 000 rubli. W niewielkiej książce przewodniku wydanej w 1909 roku, aleja już była wymieniana wśród kluczowych ulic, mimo że autor błędnie uważał, iż przebiegała nią trasa tramwajowa.

Podczas niemieckiej okupacji w latach 1915-1918 ulica zyskała nową nazwę – Schulz Zeile, a po pierwszej wojnie światowej, w 1919 roku, zmieniono ją na Aleję 1 Maja. W tym okresie miało miejsce wiele ważnych wydarzeń związanych z edukacją i kulturą, o czym świadczy istnienie licznych szkół, takich jak pod numerem 11 – prywatna szkoła Idy Janowskiej, czy pod numerem 20 – żydowski Łódzki Dom Sierot, którym prawdopodobnie kierował Chaim Rumkowski.

Znana pisarka Danuta Mniewska-Dejmek, która mieszkała przy al. 1 Maja 71, w wywiadzie wspomniała piękno tej alei z jej wspaniałymi kasztanowcami oraz obecnością wielu oficerów i Niemców. Do 1937 roku aleja doczekała się kanalizacji na całej swojej długości. W trakcie II wojny światowej nadano jej nazwę Scharnhorststraße, upamiętniając pruskiego generała Gerharda von Scharnhorsta.

Po wojnie, aby podkreślić znaczenie dnia 1 maja jako międzynarodowego święta klasy robotniczej, powrócono do nazwy Aleja 1 Maja. 17 grudnia 1967 roku nowo uruchomiona komunikacja miejska, w postaci autobusów, po raz pierwszy przejechała tą aleją – linia „74” połączyła pl. Norberta Barlickiego oraz Teofilowem. Od tego czasu aleją kursowało wiele innych linii, co znacząco wpłynęło na rozwój komunikacji miejskiej w tej lokalizacji.

W latach 2011-2013, w kontekście bezpieczeństwa ruchu drogowego, aleja znalazła się na 86. miejscu wśród 362 łódzkich ulic dotyczących liczby zdarzeń, odnotowując 14 wypadków i 18 rannych, w tym 6 ciężko ranne osób. Podczas budżetu obywatelskiego w 2015 roku, mieszkańcy zgłosili projekt o nazwie „Przywróćmy świetność Pasażu Szulca”, który wzbudził wiele emocji, jednak nie zdobył wystarczającej liczby głosów.

W 2016 roku, w ramach projektu „Zielone Polesie”, planowano przekształcenie części alei w ulicę-ogród. Prace nad modernizacją pierwotnego odcinka alei rozpoczęły się 10 sierpnia 2017 roku, a zakończenie całego procesu nastąpiło w ostatniej dekadzie maja 2018 roku. Ostatni etap przebudowy odcinka między ulicami Gdańską a Stefana Żeromskiego finalizowano w kwietniu 2020 roku.

Sławni mieszkańcy

• Julian Tuwim – pasaż Szulca 5 m. 13, w latach 1896-1902 lub 1903,
• Irena Tuwim – pasaż Szulca 5 m. 13, od 22 sierpnia 1898 lub 1899 do 1902 lub 1903,
• Danuta Mniewska-Dejmek, pierwotnie Gusta (vel Guta) Mniewska – al. 1 Maja 71 m. 71, w latach 1927-1939,
• Franciszek Józef Szwankowski – al. 1 Maja 87, od lat 20. (wzniesienie kamienicy) do śmierci 23 lutego 1936 roku.

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Okres obowiązywania	Nazwa
ok. 1893–1915	Pasaż (znany również jako Aleja) Szulca / Пассажъ Шульца
1915–1918	Schulz Zeile
1918–1919	Pasaż Szulca
1919–1940	Aleja 1 Maja (Aleja 1-Go Maja)
1940–1945	Scharnhorststraße
od 1945	Aleja 1 Maja

Zobacz też: Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi.

Aleja 1 Maja w filmie

Aleja 1 Maja w Łodzi była wielokrotnie wybierana na lokalizację plenerową dla różnych produkcji filmowych. W tym malowniczym miejscu nakręcono m.in.:

• sceny uliczne w filmie Awantura o Basię w reżyserii Mieczysława Waśkowskiego z 1959 roku, gdzie przed podjazdem do dawnego pałacu Karola Poznańskiego można zobaczyć kawiarnie odwiedzaną przez postać Stanisława Olszowskiego,
• końcowe sekwencje odcinka 3 serii telewizyjnej Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1967), gdzie na skrzyżowaniu al. 1 Maja z ul. Lipową znajdowała się jedna z kryjówek gangu Alberta Flasza oraz Szkoła Tańców Towarzyskich,
• scenę w filmie Ziemia obiecana w reżyserii Andrzeja Wajdy z 1974 roku, gdzie Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski) budzi pijanego Moryca Welta (Wojciech Pszoniak) na podjeździe do pałacu Hermana Buchholza,
• sceny przed hotelem „Europa”, zrealizowane w 1980 roku w serialu Kariera Nikodema Dyzmy w reżyserii Jana Rybkowskiego oraz Marka Nowickiego,
• momenty akcji przed budynkiem szpitala, w którym występuje dr Andrzej Hoffman, z filmu Tam i z powrotem w reżyserii Wojciecha Wójcika z 2001 roku,
• sceny przed Akademią Muzyczną w odcinkach 4 (W potrzasku) oraz 8 (Pierwsza nagroda) w serialu Komisarz Alex, w reżyserii Roberta Wichrowskiego z 2012 roku,
• moment pościgu, w którym komisarz policji (Jan Frycz) zostaje wepchnięty pod betonowóz w komedii kryminalnej Weekend (2010), pełnometrażowym debiucie reżyserskim Cezarego Pazury w czerwcu 2010 roku, co miało miejsce na skrzyżowaniu al. 1 Maja z ul. Wólczańską,
• sceny uliczne w filmie Music, War & Love, który zrealizowano w reżyserii Marthy Coolidge w 2017 roku, kręcone w październiku 2015 roku pomiędzy ulicami Wólczańską a Gdańską oraz na skrzyżowaniu z ul. Gdańską.

Obiekty

Wzdłuż Alei 1 Maja w Łodzi można znaleźć wiele interesujących obiektów, które mają bogatą historię i znaczenie kulturowe. Oto niektóre z nich:

• nr 2 (oraz ul. Wólczańska 5) – dawny dom redutowo-weselny, który do 1939 roku był siedzibą Żydowskiego Domu Ludowego „Bet-Am”; od 1955 roku działa tu Teatr Lalek „Arlekin”,
• nr 4 – w tym miejscu funkcjonuje Regionalny Ośrodek Kultury, Edukacji i Dokumentacji Muzycznej Akademii Muzycznej, umiejscowiony w nowym budynku, który powstał dzięki renowacji starej kamienicy, oddanej do użytku 25 września 2014 roku,
• nr 5 – tutaj znajduje się kamienica Samuela Filona Cohna, miejsce, gdzie w latach 1896–1902 żył Julian Tuwim oraz gdzie przyszła na świat jego siostra Irena,
• nr 6 – pozostałości po dawnej rezydencji Karola Poznańskiego,
• róg ul. Gdańskiej – główne wejście do neorenesansowego pałacu Karola Poznańskiego, zbudowanego w latach 1904–1908, które w okresie powojennym również gościło Akademię Muzyczną,
• nr 8 (oraz ul. Gdańska 33) – eklektyczna kamienica Antona i Ewy Rybaków, wzniesiona w latach 1894–1902, według projektu Piotra Brukalskiego i wpisana do rejestru zabytków,
• nr 24/26 – Dom Dziennego Pobytu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej,
• nr 31/33 (oraz ul. Lipowa 2) – dawna tkalnia wyrobów wełnianych Majera Maxa Schrötera z 1930 roku,
• nr 55–59 – w tym miejscu znajduje się centrum biurowe Business House (w budowie, planowane ukończenie: IV kwartał 2016 roku),
• róg ul. gen. Lucjana Żeligowskiego – skupisko dawnych koszar im. J. Piłsudskiego 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, które obecnie mieści Muzeum Uniwersytetu Medycznego oraz Zakład Historii Nauk i Medycyny Wojskowej UM,
• nr 87 – Centrum Biurowe 1 Maja 87, kiedyś funkcjonowała tu mechaniczna fabryka mebli F.J. Szwankowskiego,
• nr 89 – gmach Zespołu Szkół Ekonomiczno-Turystyczno-Hotelarskich im. Władysława Grabskiego, przedtem Publicznego Gimnazjum nr 26 im. Mikołaja Reja (1999–2019) oraz Szkoły Podstawowej nr 159 im. mjr. Henryka Sucharskiego (przed 1 września 1999 roku),
• nr 92/98 – dawniej koszary wojskowe, obecnie Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego,
• nr 119/121 – obiekty poprzemysłowe d. Zakładów Przemysłu Wełnianego im. Wiosny Ludów, gdzie na ścianach widoczne są resztki jednego z najbardziej rozpoznawalnych łódzkich muralów, którego autorem jest Zbigniew Łopata. Mural ten zajmował przeszło 270 m ścian fabryki.

Na dzień sierpnia 2016 roku, do gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi wpisanych było 21 kamienic przy al. 1 Maja, w tym:

• kamienica Chai Kępińskiej pod numerem 1 (dwa budynki frontowe),
• kamienica Samuela Filona Cohna pod numerem 5 (wraz z oficynami),
• kamienica rodziny Lauferów pod numerem 7 (także z oficynami),
• kamienica Antona i Ewy Rybaków pod numerem 8 (i ul. Gdańska 33) – w rejestrze zabytków (nr A/29),
• kamienica Józefy Piotrkowskiej pod numerem 9 (budynek frontowy z oficynami bocznymi).

W rejestrze znajduje się również budynek mieszkalny pod numerem 28 oraz wspomniana wcześniej dawna tkalnia wyrobów wełnianych Majera Maxa Schrötera pod numerem 31/33 (i ul. Lipowa 2).

Oznakowanie

Od 2006 roku aleja 1 Maja jest oznakowana w ramach systemu informacji miejskiej w Łodzi przy wykorzystaniu tablic informacyjnych, które występują w dwóch odmiennych wariantach:

• w przypadku odcinka znajdującego się w strefie turystyczno-historycznej, który rozciąga się od skrzyżowania z ulicą Wólczańską do skrzyżowania z ulicą Gdańską – obejmując numery od 1 do 11 i 2 do 6.
• dla odcinka, który leży poza tą strefą, biorąc pod uwagę trasę od skrzyżowania z ulicą Wólczańską do skrzyżowania z aleją Włókniarzy – dotyczącego numerów od 15 do 123 oraz od 8 do 114.

Aleja

1 Maja

Stare Polesie

Aleja

Ulica 1 Maja

Stare Polesie

Numeracja i kody pocztowe

Właściwe zrozumienie numeracji oraz kodów pocztowych Aleji 1 Maja w Łodzi jest kluczowe dla poruszania się po tej ważnej arterii miasta. Oto szczegółowe informacje w tej kwestii:

• Numery parzyste: 2–114; źródła niemieckie z okresu II wojny światowej wskazują na numery jako Scharnhorststraße: 2–124,
• Numery nieparzyste: 1–123; w dokumentach niemieckich z tego samego okresu jako Scharnhorststraße: 1–127,
• Kody pocztowe: 90-717 (dotyczy 1–17 numery nieparzyste), 90-718 (obejmuje 2–28 numery parzyste), 90-739 (przypisane do 19–39 numery nieparzyste), 90-740 (zawiera 41–63 numery nieparzyste), 90-741 (przeznaczone dla 30–44 numery parzyste), 90-755 (dotyczy 65–95 numery nieparzyste), 90-756 (dla 46–88 numery parzyste), 90-766 (obejmuje 90–d.k. parzyste oraz 97–d.k. nieparzyste).

Komunikacja miejska

Stan obecny

Obecnie w alei 1 Maja w Łodzi kursują autobusy miejskiego transportu publicznego, zapewniając połączenia na trasie od ul. Zielonej do ul. Stefana Żeromskiego. Te trasy, zgodnie z aktualnymi danymi na grudzień 2024, nie uwzględniają ewentualnych zmian, które mogą wystąpić w przyszłości. Warto zwrócić uwagę na różnorodność linii dostępnych w tym obszarze, w tym MPK – Łódź:

• „65A” – od 4 lutego 2018 – z osiedla Radogoszcz Wschód do Portu Lotniczego Łódź im. Władysława Reymonta, niektóre kursy prowadzą do sortowni przy ul. Zamiejskiej,
• „65B” – także od 4 lutego 2018 – w tym samym kierunku,
• „74A” – od 2 kwietnia 2017 – z Złotna w stronę pl. Niepodległości,
• „74B” – od 2 kwietnia 2017 – z Huty Jagodnica do pl. Niepodległości,
• „83” – od 28 października 1997 – z cmentarza przy ul. Szczecińskiej w kierunku ul. Wydawniczej,
• „99” – od 2 kwietnia 2017 – z Radogoszcz Zachód do Retkinia Zachód-Smulsko,
• „N3” – linia nocna, kursująca od 2 kwietnia 2017 z Teofilowa do Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki.

Na terenie alei znajdują się dwa przystanki, usytuowane przed skrzyżowaniami z ul. gen. Lucjana Żeligowskiego oraz ul. kpt. Stefana Pogonowskiego.

W przeszłości

Nie zawsze jednak sytuacja w alei 1 Maja była taka, jak obecnie. W przeszłości autobusy kursowały rzadziej i po innych trasach. Poniżej przedstawiamy kilka z linii, które kursowały:

• „65” – od 2 listopada 1983 do 21 czerwca 1998 – z ul. Bazarowej do Nowych Sadów; w późniejszych latach zmieniała kierunek na inne trasy,
• „65A” – funkcjonowała w latach 2004-2016 z osiedla Radogoszcz Wschód do Nowych Sadów,
• „73” – jego kursy odbywały się od 30 lipca 1974 do 13 sierpnia 1979 – z pętli u zbiegu ulic Liściastej i Osadniczej do pl. Norberta Barlickiego, a następnie zmieniały się względem osiedli,
• „N3” – nocna linia, która kursowała do 1 kwietnia 2017 z cmentarza przy ul. Szczecińskiej,
• „Centrum” – bezpłatna linia, która funkcjonowała do początku 2015 roku, łącząc hipermarket w Pasażu Łódzkim przy al. Jana Pawła II.

Warto dodać, że przy skrzyżowaniu z ul. gen. Lucjana Żeligowskiego znajdowała się również stacja nr 97 Łódzkiego Roweru Publicznego, która została zlikwidowana 30 listopada 2019 roku. Sieć rowerowa rozpoczęła działalność 30 kwietnia 2016 roku, a jej zadaniem było ułatwienie transportu w Łodzi.

---

Oceń: Aleja 1 Maja w Łodzi

---