Ulica św. Jerzego w Łodzi

---

Historia

Historia

Do roku 1918

Ulica ta ma swój początek w czasach, gdy w Łodzi stacjonował garnizon Imperium Rosyjskiego. Wytyczona została na przełomie lat 90. XIX wieku w trakcie budowy koszar oraz cerkwi garnizonowej św. Aleksego Metropolity Moskiewskiego, zrealizowanej w latach 1895–96 według projektu Franciszka Chełmińskiego. Wydarzenie to było darem łódzkiej społeczności, w tym m.in. Juliusza Heinzla, Izraela Poznańskiego oraz Karola Scheiblera, w związku z setną rocznicą 37. Jekaterynburskiego Pułku Piechoty.

Ulica początkowo nosiła nazwę Ekaterynburska, która została nadana 28 listopada 1896 roku. Zmiana nazwy miała miejsce w odpowiedzi na uroczystości jubileuszowe pułku. Na sporządzonej przez Władysława Starzyńskiego mapie z lat 1894–96 jest ona oznaczana jako Jekaterinburgska (Екатеринбургская улица).

Teren, na którym zbudowano ulicę, był w XVI wieku częścią Pól Wżdżarowych, graniczącym z miejskim lasem, którego pozostałością jest dzisiejszy park im. Józefa Piłsudskiego. W 1860 roku rozpoczęto rearanżację dzielnicy nazwanej Wiązową, której ostateczny kształt ustalono na końcu XIX wieku.

Ulica Ekaterynburska położona była na północno-zachodnim krańcu tej dzielnicy, znajdując się tuż za tzw. linią miejską, czyli granicą zabudowy miejskiej, której wyznaczenie obowiązywało od 1881 roku do około 1900 roku.

Architekt miejski Franciszek Chełmiński zauważył, że nowo wytyczona ulica była jedną z niewielu, które miały szerokość większą niż standardowe 6–8 sążni rosyjskich, co wynosiło od około 12,8 do 17,1 m. Ulica Ekaterynburska miała 10 sążni, co odpowiadało około 21,3 m, tyle samo co nowe ulice: Inżynierska, Spacerowa (aktualnie al. Tadeusza Kościuszki) oraz południowa część ul. Piotrkowskiej i innych.

Pierwsze lata po wytyczeniu ulicy charakteryzowały się wolnymi, niezabudowanymi placami po jej obydwu stronach. Wyjątkami w latach XIX i XX wieku były posesje znajdujące się pod numerami 9 (cerkiew pułkowa), 10 (własność Mordki Bendeta) oraz 20 (własność Ottona Kunkela).

W 1905 roku, przy numerze 22, powstał piętrowy budynek wzniesiony przez Towarzystwo Akcyjne Izraela K. Poznańskiego, zaprojektowany przez łódzkiego architekta Adolfa Zeligsona, przeznaczony dla robotników. Projekt obejmował także małą murowaną parowozownię oraz ustępy, które miały być związane z budową równoległej bocznicy szlakowej.

Cenowo, wolne placówki przy ulicy Ekaterynburskiej były najbardziej przystępne w Łodzi; w 1913 roku cena za 1 łokieć kwadratowy wynosiła 1 rubel i 25 kopiejek. W ciągu 13 lat Mordka Bendet rozszerzył swoją własność, nabywając dodatkowe posesje pod numerami 1 i 2.

Po wybuchu I wojny światowej, w czasie niemieckiej okupacji, ulica doczekała się przetłumaczenia na Jekaterinburger Straße. Wówczas również rozpoczęto rozbiórkę cerkwi św. Aleksego oraz planowanie jej przebudowy, a sama świątynia przekształcona została w ujeżdżalnię. Mieczysław Hertz w swoim opracowaniu wspomina tzw. czerwone koszary, gdzie zatrzymywano łódzkich robotników w czasie działań okupacyjnych. Po przeprowadzonych procedurach sanitarno-epidemiologicznych ci ludzie byli transportowani jako robotnicy przymusowi do Prus Wschodnich.

Lata 1918–1945

W latach 1918-21 pod numerem 8, w lokalu dzierżawionym od Mordki Bendeta znajdowały się składy Wydziału Zaprowiantowania Miasta. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 roku nowe władze postanowiły zmienić nazwę ulicy na św. Jerzego, honorując tym samym patrona nowego kościoła garnizonowego, przejętego przez Kościół rzymskokatolicki. Na sąsiednich adresach znajdowały się jednostki Wojska Polskiego oraz szpital dla koni.

W 1938 roku ulica zyskała kanalizację, a w 1940 roku okupacyjne władze nadano jej nazwę Mackensenstraße.

Od roku 1945

Po wojnie przywrócono nazwę św. Jerzego, która figurowała na planie miasta w 1948 roku. Niemniej, w późniejszym statucie gminnym nazwa uległa zmianie. W okresie PRL-u funkcjonowała jako ulica Jerzego. Stan ten trwał do powrotu prewojennej nazwy, widocznej na tablicach ulicznych oraz w nowoczesnych mapach.

W 1995 roku w budynkach pod numerem 10/12 powstały Pracownie Artystyczne „na Jerzego”, a historia ich powstania sięga 1994 roku, gdy mieszkańcy squatu przy ul. Jana Kilińskiego dążyli do uzyskania praw do własnych pracowni.

Na placu przed kościołem garnizonowym św. Jerzego 27 czerwca 1998 roku odsłonięto pomnik papieża Jana Pawła II. Inicjatorem był ks. płk Stanisław Rospondek, proboszcz parafii wojskowej.

W latach 2011-13, ulica znalazła się na 299. miejscu wśród wszystkich łódzkich ulic pod względem liczby wypadków drogowych. Wówczas doszło tylko do jednego wypadku, w którym jedna osoba została ranna. Z kolei 29 marca 2016 roku, zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej, ulica została włączona do obszaru rewitalizacji miasta Łodzi, co formalnie zatwierdzono rok później.

Siedziby dawnych firm i instytucji

W przeszłości, zanim wybuchła II wojna światowa, przy ul. św. Jerzego działały liczne instytucje i firmy:

• nr 2 – Związek Strzelecki, Okręg Łódzki,
• nr 5/7 – Stowarzyszenie „Rodzina Wojskowa”, w tym przedszkole,
• nr 8 – składy Wydziału Zaprowiantowania Miasta, dzierżawione od Mordki Bendeta, a także Północne Towarzystwo Transportów i Żeglugi,
• nr 14/16 – Zakłady Włókiennicze „B-cia Chabańscy, Windman i S-ka”, a w kolejnych latach „Frajndla Laufer i S-ka”,
• nr 20 – skład drewna „Radacz i Fyc”, a także sprzedaż mąki przez „Emila Radacza”,
• nr 22 – Klub Sportowy IKP Łódź, założony w 1928 roku.

Sławni mieszkańcy

Wiele znanych postaci związanych było z ul. św. Jerzego:

• Jan Mieczysław Niwiński, aktor i literat – pod numerem 20, lata 1936–39,
• Piotr Wygachiewicz, artysta i performer, znacząca postać Pracowni Artystycznych na ul. św. Jerzego, od 1995 roku.

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Okres obowiązywania	Nazwa
1896–1915	ulica Ekaterynburska (Jekaterinburgska) / Екатеринбургская улица
1915–1918	Jekaterinburger Straße
1918–1919	ulica Ekaterynburska (Jekaterinburgska)
1919–1940	ulica św. Jerzego
1940–1945	Mackensenstraße
1945–1948	ulica (św.?) Jerzego
od 1948	ulica Jerzego

Zobacz także: Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi.

Ulica św. Jerzego w kulturze

Nazwa wspomnianej ulicy znajduje swoje odzwierciedlenie w lokalnej kulturze, a jej obecność jest szczególnie widoczna w twórczości muzycznej.

Ukazuje się ona w pierwszej zwrotce utworu zatytułowanego „Łódź”, który został umieszczony na albumie zespołu NOT wydanym w 2007 roku.

Obiekty

Ulica św. Jerzego w Łodzi to miejsce o bogatej historii i architekturze, z licznymi obiektami, które odzwierciedlają różnorodność tej dzielnicy. Już na północno-zachodnim rogu skrzyżowania z ul. Legionów dostrzega się budynek hotelu „Reymont” (ul. Legionów 81), który został zbudowany w latach 1927-1930 jako siedziba władz garnizonu łódzkiego. Wcześniej w jego miejscu znajdowały się koszary I batalionu 37. Jekaterynburskiego Pułku Piechoty, wzniesione pod koniec XIX wieku.

Jednym z interesujących punktów na tej ulicy są numery 5 i 7, gdzie znajdują się cztery modernistyczne budynki – II Kolonia Funduszu Kwaterunku Wojskowego, zaprojektowane przez Józefa Płoszkę, które pierwotnie miały na celu zapewnienie mieszkania dla oficerów Wojska Polskiego.

Pod adresem nr 9 umiejscowiony jest kościół garnizonowy św. Jerzego oraz plebania należąca do parafii wojskowej. Bezpośrednio przed kościołem wznosi się pierwszy w Łodzi pomnik papieża Jana Pawła II, autorstwa Anny Wierzbowskiej-Grabiwody, który został odsłonięty 27 czerwca 1998 roku.

Budynek Pracowni Artystycznych przy ul. św. Jerzego, znajdujący się pod nr 10/12, to dawne koszary carskiej artylerii lekkiej. Aktualnie jest siedzibą Stowarzyszenia Artystów Św. Jerzego i w przeszłości gościł wiele instytucji, takich jak Zakład Rozliczeń Zmechanizowanych czy Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców „Społem”. Na początku lat 90. XX wieku miejsca te funkcjonowały jako urząd pracy, a od 1997 roku przez długi czas znajdowała się tutaj Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlińskiego.

Kolejnym istotnym punktem w tej okolicy jest kamienica przy nr 22, zbudowana w 1905 roku według projektu Adolfa Zeligsona. Niegdyś była własnością Towarzystwa Akcyjnego Izraela K. Poznańskiego, a jej architektura oddaje ducha epoki, w której powstała.

Na skrzyżowaniu z ul. Cmentarną widać pozostałości toru kolejowego, który istniał tam od 1905 do około 2003 roku, przecinając linię tramwajową prowadzącą na Koziny. Ten fragment kolejowy, który był bocznicą, przebiegał równolegle do ulic Srebrzyńskiej oraz Ogrodowej, nawiązując do linii Kolei Warszawsko-Kaliskiej, łączącej się z historycznymi zakładami bawełnianymi Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej 17.

Według danych z listopada 2017 roku, w gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi zarejestrowane są trzy niezwykłe obiekty przy ul. św. Jerzego. Należą do nich: Kolonia Funduszu Kwaterunku Wojskowego pod numerem 5/7, dawna cerkiew prawosławna (aktualnie kościół garnizonowy św. Jerzego) pod numerem 9 oraz kamienica przy nr 22. Oprócz walorów architektonicznych, ulica ta stanowi piękną aleję, wysadzaną lipami oraz klonami jesionolistnymi, co dodatkowo zwiększa jej atrakcyjność.

Numeracja i kody pocztowe

Ulica św. Jerzego w Łodzi ma wyraźnie określoną numerację, która sięga głęboko w historię. W przypadku numerów parzystych, obejmują one zakres od 4 do 22c. W historycznych źródłach z 1900 roku ulica była znana jako Ekaterynburgska z numeracją od 2 do 24, natomiast w 1913 roku numeracja ta wynosiła od 2 do 20, nadal pod nazwą Ekaterynburska.

Numery nieparzyste zaczynają się od 3, kończąc na 11. W dokumentach z 1900 roku również nosiły nazwę Ekaterynburgska, obejmując numery od 1 do 19, a w 1913 roku dane były zaktualizowane do zakresu 1–21.

Unikalny kod pocztowy przypisany tej części Łodzi to 91-072, który obejmuje całą ulicę.

Komunikacja miejska

Na ulicy św. Jerzego w Łodzi, według stanu na grudzień 2024 roku, nie ma obecnie oraz nie było w przeszłości żadnych stałych linii MPK Łódź ani innych przewoźników. Ulica ta, mimo swojego położenia, nie jest obsługiwana przez regularny transport publiczny, co może wpływać na dostępność komunikacji w tym rejonie.

---

Oceń: Ulica św. Jerzego w Łodzi

---